Het imperialistische westen?

Hier in China zijn de reizigers wat serieuzer over hun culturele ervaring dan in New York of in Zuid-Amerika. China is wat moeilijker te bereiken en is niet echt een feestomgeving, dus dat betekent dat de amateur-antropologen snel de overhand krijgen. En mijn ervaring is dat dat vaak genoeg mensen zijn die zelf de belichaming van de culturele melting pot zijn.
Zo sprak ik een paar dagen terug (toen nog in Beijing) mket een Koreaanse Deen die een half jaar in China was in verband met zijn studie Chinese taal en cultuur. Hij legde uitgebreid uit welke politieke rationaliteit landen als China, Noord-Korea en Birma volgden. Dingen die wij in het westen niet zo waarderen (personvrijheid, doodstraf, mensenrechtenschendingen) werden in perspectief geplaatst. Het was zeer zeker nuttig en interessant te proberen te begrijpen waarom deze landen zich zo gedragen als ze zich doen. Maar dit begrip gaat vaak hand in hand met het goedpraten van deze politieke rationaliteit. Het lijkt alsof de constatering dat het handelen van de regeringen rationeel is, automatisch het Westen het recht ontneemt in te grijpen of er zich tegen te verzetten. Dat wordt namelijk beschouwd als imperialistisch.
Als we in deze denkwijze doorgaan, doen we er goed aan niet slechts bij grote culturele blokken op te houden. Er zijn veel subculturen (ook in China) die aan de dominante culturele ordening willen ontsnappen. In veel landen worden deze subculturen zoveel mogelijk de bewegingsvrijheid ontnomen. Het betekent dat deze mensen hun eigen individualiteit, hun subcultuur en hun groep van geestverwanten niet kunnen ontwikkelen. Ze worden gedwongen zich in de dominante stroom in te passen. Ik denk hierbij met name aan veel van mijn vrienden (ik heb nu eenmaal een voorkeur voor dissonanten). Zo weet ik goed dat ik ooit tegen een vriendin van mij zei: 'Als jij in Iran zou leven, was je allang ge-executeerd.' Haar terechte antwoord was: 'Nee, dan had ik geleerd me aan te passen en was ik doodongelukkig en gewoon geworden.'
Eigenlijk zou je dus ook deze mensen moeten begrijpen en om hun vrijheid moeten roepen. Maar ook daar kun je te ver in gaan. Het is algemeen bekend dat het goed mogelijk is om boeken te schrijven die uitleggen wat mensen tot moord doet drijven. Ook hier gaat begrip bijna hand in hand met vergeving. Wie begrijpt waarom iemand zou moorden, onder welke omstandigheden je zelf misschien ook tot moord zou overgaan, is minder geneigd de moordenaar te straffen. Er zit wel een kern van waarheid in 'tout explicer est tout pardonner.' Het roept bij sommige mensen de vraag op of je wel alles wilt begrijpen. Wil je bijvoorbeeld werkelijk massamoordenaars begrijpen en voorgeven?
Voor de amateur antropologen zijn dit soort kwesties ver weg. Maar ik denk dat we wel een manier moeten vinden om andere culturen te begrijpen, maar toch ons eigen onafhankelijke oordeel erover kunnen vellen. Zo kan ik de politiek rationaliteit van China, Noord-Korea en Birma wel begrijpen, maar ik ben het totaal niet met deze rationaliteit eens. Zij zijn bang voor dingen als persvrijheid, omdat het hun stabiliteit zou bedreigen. Daar zit wel een kern van waarheid in, maar voor een liberaal als mijzelf gaat het erom dat zij hun volk leren vertrouwen.
Het volk op zijn beurt moet leren met dit vertrouwen om te gaan, dit vertrouwen niet te beschamen. Dit betekent dus dat zijn niet alle vrijheden in 1 keer moeten krijgen (zoals bijvoorbeeld in Irak gebeurde): het is een langzaam proces van vallen en opstaan. Het heeft in Europa twee eeuwen geduurd voordat wij het huidige nivo van vrijheid konden bereiken. We kunnen echter buitenlandse regeringen wel aanspreken op dat ze stappen in de goede richting nemen en dit in een hoog genoeg tempo (in de naam van vrijheid).
Tot nu toe lijkt alleen China dit te doen, zij het in een langzaam tempo. Ik heb vaak echter de indruk dat ze het echter niet uit geloof in individuele vrijheid te doen, maar vooral om het westen naar de hand te zijn en hun eigen economische ontwikkeling niet in de vingers te snijden (kun je een moderne economie zonder internet voorstellen?). Op lange termijn lijkt China bijvoorbeeld geen intentie te hebben een plaats van publiek debat te laten ontstaan. De westerse pers mag dan wel bevooroordeeld zijn (zoals amateur-antropologen met liefde aantonen), bij ons is er tenminste nog sprake van publiek debat, een afweging van argumenten. In China worden alle beslissingen en al het debat binnenskamers gevoerd.
Is de Westerse mentaliteit ten opzichte van bijvoorbeeld China imperialistisch? Misschien een beetje, omdat wij individuele vrijheid niet alleen aan onze eigen burgers willen schenken, maar iedereen het recht willen geven voor zichzelf na te denken en een individu te worden. Het voelt echter minder imperialistisch dan de neigingen van dictatoriale staten alle potentieel gevaarlijke subculturen zoveel mogelijk in hun ontwikkeling te beknotten. En veel amateur-antropologen zijn zich er niet van bewust dat zij impliciet meewerken aan dit soort vormen van onderdrukking.